In the middle of the 5 th. century after the death of Atilla, the Great Hun Empire began to disintegrate into several Turkic Kingdoms among them in the 7 th. century the Kingdom of Great Bulgaria.This kingdom was short lived and upon the death of its ruler Kubrat Han they splintered into two nations, one under the khan's younger son Asparuh Han moved to what is now known as Bulgaria, associated with the Slavic Tribes and established the Bulgarian Kingdom in 681 AD. The other under the two elder sons Batbay and Kutrag intermingling with Khazar and Alan tribes remained in the Eastern part of the European Plains.A portion of these in the 8 th. century moved to what is now Tatarstan/Bashkirtistan associating themselves with other Turkic and Ugro-Finnic Tribes established the feudal Bulgar State in the IX-X Century. The state traded with Central Asia & China. On June 16?, 922AD the Bulgars converted to Islam and the old Turkic Script was replaced by the Arabic Alphabet. The inhabitants were talented in artisanship,agriculture and commerce and had great ability in forming cities. In 1236AD Bulgar was conquered by the Mongolian Batu Khan and became part of the Golden Horde. However it did not lose entirely its independence, resurrected its economy and culture and was first in the moulding of cast iron. The weakening of Bulgar Khanate due to intense fights for leadership prompted many to move west to the more tranquil area of Kazan and in the 1430-40's after the fall of the Golden Horde several Tatar States were formed consisting of the Kazan, Crimean, Kasym, Sibirean and Astrakhan Khanates and these were further complimented by Mari-Udmurts, Kipchaks and Nogais. The XV and the first half of the XVI centuries saw the growth of the Kazan Khanate, also known as Bulgars or Tatars (named for Turkic Tribes forced to fight in the forefront of Genghis Khan's armies)[Historian Ravil Fahretdinov in Azat Hatun, July 84]. Tatar History Suyum bike Tower the symbol of Tatarstan built by Queen Suyumbike over the grave of her husband Safa Girey(Has a lean of 194 cms). Kazan fell to Ivan the Terrible forces in Oct. 14, 1552. 1593 Tsar Feodor Ivanovich orders the destruction of all Mosques in Kazan Land. 1708 Kazan Province established by Peter 1 1766 Catherine the Great rescinded the law on building mosques. At the end of the last and early part of this century saw the awakening of the long dormant national identity, progressive religious outlook, emphasis on modern education, increase in publication and general political activity. With the collapse of the Russian Empire in 1917 and during the early stages of the Communist Revolution, Lenin encouraged among the Muslims, religious freedom and national identity-albeit within the Communist framework., Tatarstan together with Bashkirtistan and part of the present day Orenburg oblast took advantage and in a combined National Assembly(Mejlis) on November 19, 1917 formed the Idil-Ural State that encompassed 220,000 sq. kms of what is now Tatarstan and Bashkirtistan. This was met with violent opposition of both Lenin and Stalin. To prevent this brotherly unity the Soviets first in March 23, 1919 formed the Bashkir Autonomous Republic and subsequently on May 27, 1920 the Tatar Autonomous Soviet Socialist Republic arresting the participants and redrawing or as per Soviet Media "rounding off" the natural borders to the benefit of the Russian Oblasts(Provinces). With this surgical move 75% of the Tatar population found itself living outside the borders of Tatarstan. 1920's Mass purges eliminated all members of the Tatar Government and the greater part of the inteligentia. Intermittent bloody purges continued until the death of Stalin while systematic Russification continued unabated until the end of the Brejnev era. The economic repression and the building of industrial complexes such as Magnitogorsk forced Tatars to leave their homeland, the void was filled by Russians, Ukrainians and others in the building of the Kamaz Auto Complex. Tatar Parliament unanimously declared Tatarstan's Sovereignty on Aug.30, 1990. April 1991 Tatar Parliament asserted the supremacy of Tatar legislation over Russian where the two were in conflict. March 21, 1992 in a Referendum on Tatarstan's sovereignty, witnessed by International observers, with 81.6 of eligible voters voting was approved by a margin of 61.4 percent to 37.2 percent of the eligible voters.
2009年4月13日星期一
2009年3月18日星期三
КЕЧКЕНӘ ДӘ ТӨШ КЕНӘ
Гомер-гомергә татар өенең түрендә, күңелләргә мәгърифәт нуры сеңдереп, "Татар календаре" эленеп торды. Күренекле мәгърифәтче Каюм Насыйри башлап җибәргән елнамә гасыр дәвамында халык рухына яңадан-яңа хәзинәләр өстәп килде. 70 еллап Татарстан китап нәшрияте-нең йөзек кашы саналган бу үзенчәлекле басманы хәзер "Мәгариф" нәшрияте әзерли.
"Татар календаре" нәшер итүнең үз тарихы бар. Аны элек Пермь шәһәрендә эшләделәр. Аннан бу эшкә Костромадагы полиграфия комбинаты алынды, һәм инде узган гасырның 90 нчы елларыннан бирле бу уникаль басманы үзебезнең "Идел-Пресс" нәшер итеп килә.
Дөрес, илдә базар мөнәсәбәтләре урнаша башлагач, календарь чыгаручылар артты. Тик әлегә аларның берсенең дә традицион "Татар календаре" дәрәҗәсенә күтәрелә алганы юк. Алар йә дини рухта, йә файдалы киңәшләр тупланмасы була рак әзерләнә. Ә менә татар әдәбияте-мәдәнияте, тарихы белән кызыксынучылар ихтыяҗын бүген фәкать 'Татар календаре" гына канәгатьләндерә ала, дияр идем мин. Шуңа күрә, ел ахыры җитә башласа, халык нәкъ менә шушы календарьны юлларга керешә. Бигрәк тә татар теле һәм әдәбияте укытучылары, мәдәният йортларында эшләүчеләр эзли аны. Чөнки анда язучыларыбыз, мәдәният-сәнгать эшлеклеләре, милләтпәрвәр зыялыларыбыз турында энциклопедик характердагы язмалар бирелә.
Менә без тагын әлеге календарьны кулыбызга алдык. Ул гасырларны тоташтырган елъязма тарихыбызны, дини-дөньяви вакыйгалар белән бәйләп, күз алдыбызга китерергә ярдәм итә.
Гомер-гомергә татар өенең түрендә, күңелләргә мәгърифәт нуры сеңдереп, "Татар календаре" эленеп торды. Күренекле мәгърифәтче Каюм Насыйри башлап җибәргән елнамә гасыр дәвамында халык рухына яңадан-яңа хәзинәләр өстәп килде. 70 еллап Татарстан китап нәшрияте-нең йөзек кашы саналган бу үзенчәлекле басманы хәзер "Мәгариф" нәшрияте әзерли.
"Татар календаре" нәшер итүнең үз тарихы бар. Аны элек Пермь шәһәрендә эшләделәр. Аннан бу эшкә Костромадагы полиграфия комбинаты алынды, һәм инде узган гасырның 90 нчы елларыннан бирле бу уникаль басманы үзебезнең "Идел-Пресс" нәшер итеп килә.
Дөрес, илдә базар мөнәсәбәтләре урнаша башлагач, календарь чыгаручылар артты. Тик әлегә аларның берсенең дә традицион "Татар календаре" дәрәҗәсенә күтәрелә алганы юк. Алар йә дини рухта, йә файдалы киңәшләр тупланмасы була рак әзерләнә. Ә менә татар әдәбияте-мәдәнияте, тарихы белән кызыксынучылар ихтыяҗын бүген фәкать 'Татар календаре" гына канәгатьләндерә ала, дияр идем мин. Шуңа күрә, ел ахыры җитә башласа, халык нәкъ менә шушы календарьны юлларга керешә. Бигрәк тә татар теле һәм әдәбияте укытучылары, мәдәният йортларында эшләүчеләр эзли аны. Чөнки анда язучыларыбыз, мәдәният-сәнгать эшлеклеләре, милләтпәрвәр зыялыларыбыз турында энциклопедик характердагы язмалар бирелә.
Менә без тагын әлеге календарьны кулыбызга алдык. Ул гасырларны тоташтырган елъязма тарихыбызны, дини-дөньяви вакыйгалар белән бәйләп, күз алдыбызга китерергә ярдәм итә.
ТЕЛ ЯЗМЫШЫ - ХАЛЫК ЯЗМЫШЫ
ТЕЛ ЯЗМЫШЫ - ХАЛЫК ЯЗМЫШЫ
Туган телебезне, шулай ук Татарстанда яшәүче башка халыкларның телләрен дә саклау, үстерү, баету, аларның киләчәген кайгырту мәсьәләләренә багышланган ошбу куш китапның дөнья күрүе бик тә табигыйдер шикелле.
Чөнки без — биш бертуган Миңнуллиннар — һәммәбез дә, гомеребез буе мәктәп-мәгърифәткә, әдәбият-сәнгатькә, фән-гыйлемгә хәл кадәри хезмәт куеп, туган телнең кадерен тоеп, тел хәзинәбезне башка милләттәшләребез дә, бигрәк тә яшь буын һәм читтә гомер кичерүче кардәшләребез белсен дип яшәүче кешеләр. Ә инде икебезгә — шушы китапның авторларына — туган телгә кагылышлы бик тә җаваплы, шул ук вакытта үтә дә катлаулы мәсьәләләр белән (беребезгә республикабыз парламентында, икенчебезгә хөкүмәттә) озак еллар шөгыльләнергә туры килде. Язмыш безгә милләтебез язмышы хәл ителгән шушы авыр һәм хәлиткеч бер чорда телләрне саклау һәм үстерү өлкәсендә дәүләт сәясәтен булдыруда һәм аны тормышка ашыруда турыдан-туры катнашу мөмкинлеге бирде. Китапка нәкъ менә шул вакытларда язылган мәкаләләр, төрле югарылыктагы мөнбәрләрдән сөйләнгән чыгышлар, шул еллардагы эшчәнлегебезне чагылдырган актуаль әңгәмәләр туплап бирелде.
Татарстанда ике дәүләт теле закон нигезендә гамәлгә кертелеп, алар акрынлап булса да шактый актив кулланылышка керә башлаган шартларда, безгә, әлбәттә, һәм татар, һәм рус телләрендә язарга, гәпләшергә, чыгышлар ясарга туры килә. Китаптагы материалларның ике телдә булуы шуның белән бәйләнгән, һәрберебезнең язмалары, хронологик тәртипләрен саклаган хәлдә, аерым-аерым ике бүлеккә бүлеп бирелде. Бу үз чиратында, әлеге мәкаләләргә, чыгышларга карап, узган гасырның 90 нчы елларыннан бүгенге көнгә кадәр Татарстандагы тел сәясәтенең нинди шартларда үсүен, тирәнәюен, нинди яңа аспектлар белән баюын күзәтергә мөмкинлек бирер дип уйлаштык.
Безнең беребез — Татарстанның халык шагыйре, Татарстан Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Республикасы законнарын тәңгәлләштерү комиссиясе рәисе, икенчебез — әдәбиятны һәм халык авыз иҗатын өйрәнүче галим, фәннәр докторы, Татарстан Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы, Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директоры. Табигый ки, күңелебез кушканга да, вазифаларыбыз буенча да без татар теленең язмышы өчен борчылып, аны кайгыртып яшибез, татар теле чын мәгънәсендә дәүләт теле булсын өчен, кулыбыздан килгәннең барысын да эшләргә тырышабыз. Җәмгыятьтә кайсыдыр бер телгә генә өстенлекләр бирелергә тиеш түгел, киресенчә, яшәсен, үссен өчен, һәрбер телгә тигез хокуклар, тигез мөмкинлекләр тудырырга кирәк. Татарстанда алып барылган телләр сәясәте нәкъ шуны күздә тота да.
Туган телебезне, шулай ук Татарстанда яшәүче башка халыкларның телләрен дә саклау, үстерү, баету, аларның киләчәген кайгырту мәсьәләләренә багышланган ошбу куш китапның дөнья күрүе бик тә табигыйдер шикелле.
Чөнки без — биш бертуган Миңнуллиннар — һәммәбез дә, гомеребез буе мәктәп-мәгърифәткә, әдәбият-сәнгатькә, фән-гыйлемгә хәл кадәри хезмәт куеп, туган телнең кадерен тоеп, тел хәзинәбезне башка милләттәшләребез дә, бигрәк тә яшь буын һәм читтә гомер кичерүче кардәшләребез белсен дип яшәүче кешеләр. Ә инде икебезгә — шушы китапның авторларына — туган телгә кагылышлы бик тә җаваплы, шул ук вакытта үтә дә катлаулы мәсьәләләр белән (беребезгә республикабыз парламентында, икенчебезгә хөкүмәттә) озак еллар шөгыльләнергә туры килде. Язмыш безгә милләтебез язмышы хәл ителгән шушы авыр һәм хәлиткеч бер чорда телләрне саклау һәм үстерү өлкәсендә дәүләт сәясәтен булдыруда һәм аны тормышка ашыруда турыдан-туры катнашу мөмкинлеге бирде. Китапка нәкъ менә шул вакытларда язылган мәкаләләр, төрле югарылыктагы мөнбәрләрдән сөйләнгән чыгышлар, шул еллардагы эшчәнлегебезне чагылдырган актуаль әңгәмәләр туплап бирелде.
Татарстанда ике дәүләт теле закон нигезендә гамәлгә кертелеп, алар акрынлап булса да шактый актив кулланылышка керә башлаган шартларда, безгә, әлбәттә, һәм татар, һәм рус телләрендә язарга, гәпләшергә, чыгышлар ясарга туры килә. Китаптагы материалларның ике телдә булуы шуның белән бәйләнгән, һәрберебезнең язмалары, хронологик тәртипләрен саклаган хәлдә, аерым-аерым ике бүлеккә бүлеп бирелде. Бу үз чиратында, әлеге мәкаләләргә, чыгышларга карап, узган гасырның 90 нчы елларыннан бүгенге көнгә кадәр Татарстандагы тел сәясәтенең нинди шартларда үсүен, тирәнәюен, нинди яңа аспектлар белән баюын күзәтергә мөмкинлек бирер дип уйлаштык.
Безнең беребез — Татарстанның халык шагыйре, Татарстан Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Республикасы законнарын тәңгәлләштерү комиссиясе рәисе, икенчебез — әдәбиятны һәм халык авыз иҗатын өйрәнүче галим, фәннәр докторы, Татарстан Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы, Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директоры. Табигый ки, күңелебез кушканга да, вазифаларыбыз буенча да без татар теленең язмышы өчен борчылып, аны кайгыртып яшибез, татар теле чын мәгънәсендә дәүләт теле булсын өчен, кулыбыздан килгәннең барысын да эшләргә тырышабыз. Җәмгыятьтә кайсыдыр бер телгә генә өстенлекләр бирелергә тиеш түгел, киресенчә, яшәсен, үссен өчен, һәрбер телгә тигез хокуклар, тигез мөмкинлекләр тудырырга кирәк. Татарстанда алып барылган телләр сәясәте нәкъ шуны күздә тота да.
订阅:
博文 (Atom)